Rik Wouters en Nederland. Tentoonstelling in Amersfoort

Rik Wouters (1882-1916) is de meest geliefde impressionist van België. Heb je zijn werk een keer gezien, dan vergeet je het nooit meer. Wouters schildert flinterdun, alsof hij met waterverf aan het op papier aan het werk is. Grote delen van het doek laat zijn penseel onberoerd. In vederlichte impressionistische toets schildert hij de voorstelling in heldere, maar gelijktijdig ook ietwat bestorven tinten. Het witte doek schemert overal door de verf heen. Wouters schilderijen lijken hierdoor te sprankelen van licht.

Schilder van licht
Een voorbeeld van zijn eigenzinnige manier van schilderen is het schitterende portret van de beeldhouwer Ernest Wijnant. De beeldhouwer zit informeel gekleed in zijn witte overhemd en een bruin vest een pijpje te roken in gele stoel, een grijze vilten hoed op het hoofd. Hij kijkt ons aan, ietwat vragend en onzeker. De knieën over elkaar gelegd. Behalve het gezicht en de hoed – die zich onmiddellijk ons in het oog springen – is alles vaag gehouden en lossen alle vormen en objecten zich in het licht op. Van de kamer krijgen wij slechts een indruk, een idee. Alleen de groene ranken met rode bloemen van het behang zijn wat stevige aangezet. Het is als of wij door een matte ruit van melkglas kijken in een zonovergoten tuinkamer: alles is diffuus, onscherp, vaag… Adembenemend.

Armoede
Even bijzonder als zijn manier van schilderen is de korte levensgeschiedenis van Rik Wouters. Van oorsprong opgeleid als beeld- en ornamentsnijder in de Mechelse meubelfabriek van zijn vader, kiest de Wouters voor een onzeker bestaan als kunstenaar. Een aantal jaar krijgt hij les van de Mechelaar Theo Blickx (1875-1963). Vanaf 1901 volgt hij lessen beeldhouwen aan de Brusselse Koninklijke Academie voor de Kunsten. In Brussel komt hij in contact met vernieuwende kunstenaars als Jean Brusselmans en Edgard Tytgat. Op de academie ontmoet hij de zestienjarige Nel Duerinckx (1886-1971), die als kunstenaarsmodel geld verdient. In 1904 verlaat Rik de academie en betrekt met zijn vriendin een woning in Watermaal Rik en Nel trouwen op 19 april 1905. Na een aantal omzwervingen huren zij een huis in Bosvoorde, aan de rand van het Zoniënwoud bij Brussel. Nel is zijn muze en belangrijkste onderwerp. Er volgen jaren van bittere armoede waarin om eten gespaard moest worden om schildersmaterialen te kunnen kopen. “Vooraleer ik een groot artiest zal zijn, zullen wij veel miserie kennen”, zou Rik tegen Nel al voor zijn huwelijk tegen Nel gezegd hebben.

Erkenning
In 1910 verbetert de situatie allengs. Rik, die Van Gogh en – vooral – Paul Cézanne bewondert, neemt deel aan de tentoonstellingen van de kunstenaarsgroep De Onafhankelijken in Brussel en maakt via via kennis met de kunsthandelaar Georges Giroux. Hij mag deel in 1911 nemen aan de tentoonstelling van La Libre Esthétique. Met Giroux en Rik Wouters sluiten een contract, waardoor de kunstenaar geen gebrek aan schilders materialen meer heeft. In de jaren 1912-1914 wordt Wouters naam steeds bekender en zijn werk meer gewaardeerd. Hij neemt in deze jaren deel aan tientallen tentoonstellingen in België, maar ook in Duitland, Spanje en Italië en in 1913 aan de Salon in Parijs. Het zijn de meest productieve jaren waarin zijn mooiste schilderijen tot stand kwamen, vrijwel altijd met Nel in de hoofdrol.

Oorlogsjaren
In de zomer van 1914 werd Rik Wouters gemobiliseerd en belandde – om krijggevangenschap te voorkomen – met vele andere soldaten en officieren in Nederland. Hier werd hij eerst in kamp Amersfoort geïnterneerd, later in kamp Zeist. Nel vlucht eveneens naar het neutrale Nederland en huurt een kamer in Amersfoort. Ondanks de oorlog volgen in Brussel, maar ook in Engeland tentoonstellingen en presentaties van zijn werk. In mei 1915 mag de kunstenaar Kamp Zeist verlaten. Nel en Rik vestigen zich in Amsterdam, waar zij op de Derde Kostverlorenkade een verdieping kunnen huren. De zware hoofdpijnen waaraan de kunstenaar al lang tijd leed, bleken in het najaar van 1915 een gevolg van bovenkaakkaner te zijn. Er volgen een aantal operaties, waarbij zelfs een deel van het gehemelte is verwijderd. Pijn en een beperkt gezichtsvermogen belette Rik Wouters nog te schilderen. Wel bleef hij tekenen. 11 juli 1916 overleed de kunstenaar. Wel maakt hij in april nog de overzichtstentoonstelling van zijn werk in het Amsterdamse Stedelijk Museum mee.

Tentoonstelling
Museum Flehite heeft een tentoonstelling ingericht waarin vooral het werk uit de oorlogsjaren te zien is. De tentoonstelling bestaat uit schilderijen en tekeningen. Daarnaast besteed het museum aandacht aan de opvang van de Belgische vluchtelingen in de late zomer en het najaar van 1914. Natuurlijk is er ook veel aandacht voor Kamp Amersfoort en Kamp Zeist. De tentoonstelling vormt een prachtige aanvulling en uitbreiding op de tentoonstelling “De kleur ontketend” die eind 2015 te zien was in Den Haag en waarin een een prachtig overzicht van zijn werk was opgenomen. De tentoonstelling in Amersfoort toont naast schilderijen vooral tekeningen gemaakt in Amsterfoort en Amsterdam. Een voorliefde had Wouters voor penseel en zwarte inkt. of zwart, soms gebruikte hij kleur. De kleuren zijn somberder dan voorheen, maar winnen aan intensiteit. Wij zien nel aan tafel met een deken om, naaiend, lezend in de Amsterdamse huiskamer. Ook uitzicht op de kade en de dekschuiten die hier doorheen voeren. Vaak met een grote eenvoud aan beeldende middelen, minimalistische en bijna abstract geschilderd. Maar door deze schijnbare eenvoud des te indrukwekkender.

Catalogus
Bij de tentoonstelling is een publicatie over leven en werk van Rik Wouters verschenen van de hand van Maarten de Jager. De publicatie is gelijktijdig ook de catalogus bij de tentoonstelling en legt – net als de tentoonstelling – de nadruk op de oorlogsjaren. Juist deze jaren kregen in catalogus in Den Haag – en dan nog soms foutief – maar weinig aandacht. Terwijl juist deze jaren zo ingrijpend waren en de overzichtstentoonstelling in Amsterdam zijn definitieve doorbraak en erkenning betekende als een van de grootste Belgische kunstenaars.

Niet missen deze tentoonstelling!!! Nog tot 8 januari in Museum Flehite te zien.

Michiel Kersten, 5 november 2016